پژوهش مقایسه اثر بخشی روش تدریس فعال و سنتی بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان
بیان مسئله
روشهای فعال تدریس به روشهایی اشاره دارد که بتواند فعالیتهایی دانشآموزان را تقویت و یادگیری را به یک جریان دو سویه تبدیل نماید ( فضلی خان ، 1378 )
بنابراین معلم باید فراگیران را با مطالب یادگرفتنی درگیر سازد و راه و روش دانستن را به آنها بیاموزد نه اینکه صرفاً به انتقال اطلاعات و معلومات اکتفا کند .
بعضی اوقات ، معلمان مطالب زیادی را تدریس میکنند ولی بعداً متوجه میشوند دانشآموزان میتوانند حتی مقدار کمی از آنچه که را که مطرح شده است بازگو نمایند .راستی دلیل این امر چیست ؟ چرا، گاهی بعد از ارائه توضیح مفصل در مورد موضوعی فراگیران نمیتوانند حتی بخش کوچکی از آن موضوع را بازیابی کنند ؟ چرا دانشآموزان بجای درک معنائی مطالب ، به حافظه خود فشار میآورند ؟
در پاسخ به این سوالات میتوان بی توجهی معلمان به روشهای یاددهی یادگیری یعنی به کار نگرفتن روشهای فعال در آموزش را دلیل اصلی قلم داد کرد .
به همین ، دلیل ، کیفیت آموزشی در بسیاری از مدارس از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانشآموز اغلب مطالب را حفظ ، و پس از پایان یافتن امتحانات آنها را فراموش میکند . بکارگیری روشهای فعال تدریس باعث میشود تا یادگیری تا عمق جان دانشآموزان رسوخ کند و نه تنها یافتهها و کشفیات خود را به سادگی فراموش نکنند بلکه در طول زندگی آن را به صورت کاربردی به کار ببرند .
در این پژوهش میخواهیم بدانیم آیا استفاده از روشهای فعال تدریسبر میزان موفقیت دانشآموزان کلاس سوم در درس علوم تجربی موثر است ؟ آیا اصولاً بین روشهای تدریس فعال در موفقیت دانشآموزان با روشهای تدریس غیر فعال تفاوت وجود دارد ؟ لذا تحقیق حاضر در پی آن است تا تفاوت روش تدریس فعال با روش تدریس غیر فعال را در درس علوم تجربی سوم راهنمائی از لحاظ پیشرفت تحصیلی مقایسه نماید و به تشریح تعداد زیادی از این روشها بپردازد .
اهمیت و ضرورت پژوهش
در بسیاری مواقع شاید این بخش به دور از واقعیت نباشد که نه معلم میداند محتوایی را چرا باید درس بدهد و نه دانشآموز چرایی را انتخاب محتوا را میداند نه معلم میداند محتوا را به چه روش صحیح و سودمندی تدریس نماید و نه دانشاموز چگونه یادگرفتن را میداند . معلم صرفاً درس میدهد و فراگیران نیز به طور موقتی حفظ میکنند ما فقط یادگرفتهایم درس بدهیم و دانشآموزان نیز آموختهاند که تنها حفظ نمایند و چون و چرا مطالب را از ما بپذیرند ( کیوانفر ، 1380).
آیا معلم به طور معمول ، پیش از تدریس ارزیابی میکند که هدف از تدریس این مطالب چیست ؟ و آیا از خود میپرسد این محتوا چگونه باید تدریس شود ؟ یا فقط به طور یکنواخت به روش حفظی و یادگیری طوطی وار می پردازد .
متن آموزشی که در اختیار همه قرار دارد ، اما چگونگی تدریس مهم است . موفقیت معلم در استفاده از شیوههای فعال تدریس است . به اعتقاد محقق شیوه فرآیند یاددهی - یادگیریاز خود موضوع درسی مهمتر است .
تدریس در گذشته بر اساس دیدگاه متخصصان تعلیم و تربت به معنی انتقال معلومات بوده اما صاحبنظران جدید تعلیم وتربیت بر این باورند که معلم باید روش دانستن را به دانشآموز بیاموزد نه اینکه صرفاً به انتقال فرمولها و معلومات اکتفا کند معلم باید دانشآموز را کمک کند تا خود تجربه کند و از طریق تجارب خود مطالب را فراگیرند ، لذا توجه به کیفیت و شیوه تدریس معلمان باید امر بسیار ضروری و جدی تلقی شود و برنامه ریزان و مسئولان موظفند که فرصتهای لازم برای آشنائی هر چه بیشتر معلمان با روشها و الگوهای جدید و خلاق تدریس را فراهم نموده ، و شرایط و امکانات را برای اجرای موفقیت آمیز این روشها آماده نمایند .
امروزه بیساری از طراحان و مسئولان برنامه های آموزش و پرورش از شیوه های رایج تدریس ناراضی هستند و بدین سبب از نوآوری و نوگرایی در این زمینه ، استقبال میکنند کارائی روشها نظیر : سخنرانی ، انتقال اطلاعات از معلم به دانشآموز و به یاد سپاری و تأکید بر محفوظات که شالوده روشهای سنتی تدریس است . مدتهاست مورد ایراد و پرسش قرار گرفته است . برای جبران کمبودهای این گونه روشها ، عدهای از متخصصان استفاده از وسایل جدید کمک آموزشی مانند فیلم ، اسلاید ، نوارهای دیداری و شنیداری را توصیه میکنند و عدهای دیگر روشهای بحثی و پرسش و پاسخ و انجام دادن آزمایشهای انفرادی و گروهی را جانشین روشها قبلی کردهاند .
از نتایج پژوهش میتوان در دوره های ضمن خدمت آموزش معلمان ، درتدریس درس روش و فنون تدریس در دانشگاهها و مراکزتربیت معلم استفاده نمود . بکارگیری این روشها حتی به صورت کارگاهی در آموزش معلمان منجر به بهبود کیفیت تدریس می شود . بنابراین این تحقیق ضمن مشخص کردن میزان تاثیر روشهای فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشاموزان و مقایسه آن با روشهای فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و مقایسه آن با روشها غیر فعال تدریس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان و مقایسه آن با روشها غیر فعال کوشش مینمایند تا شرایط فیزیکی و روانی انجام چنین روشهایی را تبیین کند تا معلمین بتوانند با استفاده بجا از انواع روش تدریس فعال موجب رشد قوه تفکر ، خلاقیت ، اعتماد به نفس ، روحیه و جستجو گیری و سیاسی ذهن دانشآموز بشنود .
1. بررسی میزان اثر بخشی روشهای تدریس فعال و سنتیبر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان .2 . توجه به افزایش مسائل کیفی در مقابل مسائل کمی نظام آموزشی با توجه به اهمیت قائل شدن به روشهای تدریس فعال .3 . برسی میزان ارتباط بین روشهای تدریس با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بر حسب درس .4.توجه ه ارتقاء مهارت و تخصص در معلمان در فراگیری روشهای نوین تدریس ، بعنوان یکی از عوامل رشد و توسعه در آموزش و پرورش .5 اهمیت قائل شدن به روشهای تدریس فعال در آموزشهای فعال ضمن خدمت معلمان بعنوان راهکارهای عملی افزایش مهارت و تخصص در معلمان.
اهداف جزئی :
بررسی تأثیر روشهای فعال تدریس در مقایسه با روشهای غیر فعال در موفقیت دانشآموزان در درس علوم تجربی کلاس سوم راهنمائی
فرضیه ها 1. بین موفیت تحصیلی دانشآموزان کلاس سوم راهنمائی که درس علوم تجربی خود را از طریق روشهای فعال تدریس یاد گرفتهانددر مقایسه با دانشاموزان که با روش تدریس تدریس غیر فعال آموزش دیدهاند ، تفاوت وجود دارد .
2. روش تدریس فعال در مقایسه با روش تدریس غیر فعال ( سنتی ) بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان موثر است. تعریف اصطلاحات و واژهها
روش:
راه انجام دادن هر کاری را روش میگویند روش تدریس نیز عبارت است از راه منظم ، با قائده و منطقی برای ارائه درس می باشد .( صفوی ،1381 ).
تدریس :
عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم یا شاگرد ، بر اساس طرحی منظم و هدفدار معلم ، برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد ( شعبانی ، 1371) .
اثر بخشی :
حالات مطلوب اموری است که سازمان در تلاش بدست آوردن آنهاست (آمتیسای اتزیونی )
پیشرفت تحصیلی :
که در این پژوهش نمرات بدست آمده دانشآموزان درس علوم تجربی است.
تدریس فعال :
به روشی اطلاق میشود که در آن فراگیران در جریان آموزش برانگیخته شده و در امر یادگیری میکوشند در واقع معلم نقش راهنما و هدایت کننده را ایفا میکند و یک ارتباط متقابل بین معلم و شاگرد وجود دارد .
روش تدریس غیر فعال :
به روشی اطلاق میِود که به صورت معلم محور برگذار شده و دانشآموزان منفعل بوده و نقش شنونده را دارند . دانشآموزان منضبط در این کلاس ،دانشآموزی است که ساکت باشد .
فرآیند یاددهی فعال :
فعالیتهای است که معلم در کلاس با کمک دانشآموزان انجام میدهد تا امر یادگیری با معنا محقق شود . در این تحقق فعالیتها عبارتند از درگیر کردن دانشآموز در حل مسئله ، مشارکت خود دانشآموز در امر یادگیری و ایجاد تفکر انتقادی در دانشآموزان .
یادگیری :
تغییرات دائمی و پایداری که در رفتار فرد بر اثر تجربه بدست آمده باشد
( سیف ، 1368 ) .
فرآیند :
فرآیند بر وقایع و روابط پویا ، جاری ، مستمر و پیوسته در حال تغییر ، اطلاق میشود .
طرح درس :
برنامه ایست مدرن و سنجیده که معلم قبل از تدریس برای یک جلسه درس تهیه میکند ( صفوی ، 1370 )
بحث و نتیجه گیری
بین موفقیت تحصیلی دانشآموزان کلاس سوم راهنمائی که درس علوم تجربی خود را از طریق روشهای فعال آموختهاند در مقایسه با دانشآموزانی که با روش تدریس غیر فعال آموزش دیدهاند در سطح 1% تفاوت وجود داشت . یعنی تدریس به روش فعال میتواند باعث افزایش پیشرفت تحصیلی در درس علوم شود . لذا فرضیه اول با 99 درصد اطمینان پذیرفته میشود این نتیجه با آزمون t نیز تایید شد .
آموزش به شیوه فعال جنبه کاربردی علوم را مد نظر قرار داده است . یعنی دانشآموزان باید در یادگیری به درجهای برسند تا بتوانند از یافتههای خود در مسائل جدید زندگی استفاده نمایند . به عبارت دیگر ، علمی که فقط در حد محفوظات باشد و چند صباحی دیگر نیز از بین برود ارزش ندارد . لذا باید در آموزش ، چگونگی تفکر کردن در مورد مسائل درس و زندگی به بچهها ارائه شود نه اینکه دانشآموز بدون زحمت سوال و جواب هر قسمت را بخوانند و حفظ کنند . در اینصورت یادگیری طوطیوار اتفاق میافتد . به نظر میرسد هر چه دانشآموز برای درک مطلبی به بحث بنشیند و یادگیری در لایههای بالاتر حیطه شناختی بلوم اتفاق افتد ، آنگاهیادگیری تا عمق جان آنها نفوذ پیدا میکند نه تنها به سادگی از بین نمیرود بلکه در زندگی میتواند از آن استفاده کند و از آنها در موقعیتهای جدیدی زندگی بهره بگیرد.
یادگیری که بدون زحمت و سطحی بدست آید به زودی نیز از بین میرود و فراموش میشود . هر چه یادگیری عمیق تر و دقیق تر صورت پذیرد ، لذت یادگیری نیز افزایش مییابد و به راحتی نیز فراموش نمیشود .
در یادگیری به روش فعال زمینهای در کلاس در ایجاد میشود تا دانشآموز مسائل مورد نظر را از منظر دیگر دوستان خود ببینند و با نظرات و دیدگاههای دیگران آشنا شوند نه اینکه تنها از دید خود به مسئله نگاه کنند که این امر مسلماً منجر به رشد تفکر خلاق آنها میشود.
خلاصه نتایج :
نتایج این پژوهش با تحقیقات قبلی هماهنگ است و اهمیت استفاده از روشهای فعال را نشان میدهد عدم توجه و عدم بکارگیری این روش تا جایی پیش میرود که وضعیت برنامههای درسی با روشهای تدریس ، عملکرد و نحوه پیشرفت تحصیلی دانشآموزان کشور ما در سطح ابتدائی و راهنمائی در درس علوم و ریاضی در مقایسه با 40 کشور در جهان در مطالعات Timss در وضعیت نا مطلوبی قرار داده است ( کیامنش ، 1377 ).
نتایج این مطالعات بینالمللی نشان میدهد که توانایی دانشآموزان کشور ما در سطوح بالای یادگیری و به ویژه مهارتهای عملکردی و فرایندی در مقایسه با دانشآموزان کشورهای دیگر بسیار کمتر است از انجا که محتوی برنامه های درسی ما در این دو درس با دیگر کشورها یکسان است ، این ضعف بیشتر از روشهای نامناسب آموزش و یادگیری ناشی می شود که عملاً دانشاموزان را به سوی یادگیری های حافظهای سوق میدهد . لذا اکنون ضرورت استفاده و بکارگیری روشهای فعال تدریس بیش از پیش احساس میشود . در این روشها بر راه یادگیری و مهارتها چگونه آموختن بیش از انتقال حقایق و دانشها تأکید میشود .
در عین حال ، سعی بر این است که یاگیرنده از طریق درگیر شدن در فعالیتها و تجربیات متنوع یادگیری به مجموعهای از دانشها ، مهارت و نگرشها دست یابد که خود در شکل گیری و تولید آنها سهم داشته است .
مهمترین ویژگی این روشها کمک به ایجاد و توسعه مهارتهای تفکر و یادگیری در دانشآموزان است که مشکل آموزشی کشور ما است به نظر میرسد تا حدود زیادی این مشکلات از طریق تدریس بر روش فعال قابل رفع است .
مهارتهای که از این طریق حاصل میشوند ، بعنوان مهارتهای یادگیری مستمر و مادام العمر ، همیشگی ویاپدار به موارد مشابه تعمیم مییابند و در یادگیرهای بعدی مورد استفاده قرار میگیرد در این روشها معلم در نقش یک راهنما و تسهیل کننده امر یادگیری ظاهر میشود او به دانشآموزان خود کمک میکند تا به مرور به یادگیری خود راهبر و خود ارزشیابی کننده مبدل شود .
ویژگی دیگر این روشها آن است که باعث میشود دانشآموزان در کنار کسب دانشها و مهارتهای یادگیری به مرور نسبت به علم و علم آموزی نگرشهای مثبتی پیدا کنند . نگرشهایی چون کنجکاوی بودن ، داشتن تفکر ، منطقی و باز بودن بینش و تفکر آنان برای پذیرش عقاید مدلل و یافتهاهی علمی ، رشد مییابد که عملاً به دانشآموزان فرصت میدهد تا هر چه بیشتر در مسیر علم آموزی و دریافت بینش علمی گام بردارند .
به هر حال اگر روشهای فعال تدریس با همه شرایط صحیح آن انجام شود منجر به پیشرفت تحصیلی ، معنا دار شدن یادگیری و نفوذ مطالب کشف شده در عمیق ترین سوح یادگیری میشود و نهایتاُ باعث رشد تواناییهای بالقوه دانشآموزان میشود . موفق بودن این روشها مستلزم فراهم بودن شرایط خاصی است که به شرح ذیل میباشد .
( شرایط اجرای موفقیت آمیز روشهای فعال تدریس )
1- توسعه فرهنگ استفاده از روشهای فعال تدریس در بین معلمین ، مدیران مدارس ، مسئولین اداره اولیاء دانشآموزان و فرزتدانشان تا فرهنگ استفاده از این روشهای بین همه گروههای مذکور توسعه نیابد امکان دست یابی موفقیت آمیز به این روشها محدود است . زیرا ممکن است مدیران بعضاً چنین معلمانی را بی مسئولیت و بی تلاش انگارند و معاونین مدارس چنین کلاسهایی را شلوغ و بی انضباط معرف نمایند و همکار دیگر آن معلم ، او را در کلاس داری ناموفق بداند و مسئولین اداره نیز به تبع گزارشات مدیر ، کلاس معلم را شلوغ و او را نا کارآمد بدانند و والدین دانشآموزان معلم را که عهده فعالیت را به دانشآموزان محول نموه و خودش نقش راهنما را به عهده دارد معلمی بی تلاش و وقت تلف کن بدانند .
در این صورت معلمی که با همه علاقه تلاش می کند تا از طریق تدریس فعال ، یادگیری را تا عمق جان بچهها نفوذ دهد ، با فشارهای گروهای مختلف روبرو شده و دلزده میشود و حرارت و شور و شوق او به سردی می گراید .
2- داشتن روحیه ابتکار و خلاقیت برای معلمین ، آنها را در پذیرفتن این روشها کمک مینماید و امکان موفقیت آنها را در بکارگیری این روشها بالا میبرد .
« محدودیتهای بکارگیری روشهای تدریس فعال »
1- عدم فهم مشترک معلمی نسبت به این روش لذا به نظر میرسد که اجرای همایشهای منطقهای و برگذاری ضمن خدمت که روشهای فعال تدریس را به شکل غیر فعال و سنتی تدریس نمایند .
2- عدم سعه صدر معلم و یا عدم شخصیت مشارکتی او در ایجاد مدیریت مشارکت جویانه در این روشها امکان موفقیت را کاهش میدهد . معلمی که به شکل سنتی عادت کرده تنها متکلم وحده باشد و اجازه بحث را به گروهها ندهد به سادگی نمیتواند در بکارگیری این روشها موفق شود .
3- بد ارائه نمودن روشهای فعال باعث نتیجه نگرفتن از آن میشود و نهایتاً به دل سردی میگراید .
4- مشغله فکری معلمان و عدم رضایت شغلی آنان امکان بکارگیری آنها از روشهای فعال تدریس را کم میکند .
5- ازدیاد جمعیت کلاس میتواند از توفیق در این روشها بکاهد .
6- کوچک بودن محیط کلاس و عدم تناسب موقعیت فیزیکی کلاس ( نور - صندلی و … ) مانعی برای این روشها محسوب میشود .
7- حجم زیاد کتب مانع استفاده از این روشها میشود ؛ زیرا تدریس به روش فعال به عمق یادگیری میافزاید اما از کمیته تا حدی میکاهد .
8- ارزشیابیهای نهایی که تاکید بر محفوضات دارد و اهمیت کمتری به مهارتهای یادگیری میدهد معلم را در بکارگیری این روشها سست میکند .
پیشنهادهای عملی جهت کاربست یافتهها :
1- با توجه به اینکه نقش روشهای فعال در پیشبرد اهداف آموزشی در این پژوهش و تحقیقات پیشین مشخص گردید به نظر می رسد همه صاحب نظران ، اندیشمندان این رشته در چگونگی توفیق یافتن در استفاده از این روش تدریس دروس گوناگون اهتمام ورزند
2- آموزش و پرورش در ایجاد فضائی مناسب جهت بکارگیری این روشها سعی و تلاش نماید .
3- معلمان با به کارگیری این روش ، اهتمام در رشد همه جانبه دانشاموزان داشته باشند تا آنها علاوه بر یادگیری عمیق در زمینه مهارت اجتماعی و ارتباطی رشد نمایند .
4- مراکز مشاوره ، یادگیری روش فعال در گروهای کلاسی را یک نوع روان درمانی بدانند در این روشها میتوان به درمانی روحی ، اخلاقی ، خود یابی ، رشد عزت نفس ، توسعه سعه صدر ، کسب روحیه انتقاد پذیری ، رشد اجتماعی و عاطفی پرداخت . همانطور که در دوران درمانی ، روانشناسی به بیمار کمک می|کند تا مشکلات خودش را بشناسد و به چگونگی رفع آن مشکل نیز و در تدریس نیز دانشآموز خودش مطالب را در گروه فرا میگیرد و معلم تنها نقش راهنما را دارد تا افراد درقالب گروها به هدفهای آموزش نزدیک شوند .
5- بر گذازی همایشهای منطقهای و برگذاری دورههای ضمن خدمت کارآمد و برگذاری کارگاهای عملی در این زمینه میتواند رهگشا باشد .
6- مناسب بودن فضای کلاس از بعد اندازه ، نور ، صندلیها و …
7- توجه بیشتر به ارزشیابهایی که اهمیت بالاتری برای یادگیرهای مهارتی قائل است .
8- متناسب بودن حجم کتابها به بکارگیری این روشها ، حجم زیاد کتب امکان بهره وری بیشتر از روشهارا کاهی میدهد .
9- به مراکز آموزش و نیروی انسانی توصیه میشود حتی المقدور همه دورههای ضمن خدمت را به روشهای فعال از طریق تدریس مدرسان مجرب آغاز نماید .
10- به ادارات آموزش و پرورش توصیه میشود جهت ایجاد ترغیب معلمان به استفاده از روشهای فعال از طریق تدریس مدرسان مجرب آغاز نماید .
11- مدیران و مسئولین آموزش و پرورش مواد و وسابل آموزش و لوازم آزمایشی که برای تدریس به روش فعال با مشارکت فعال دانشآموزان مورد نیاز است را تهیه نمایند .
« با توجه به نقش بسیار اساسی معلمان در به کارگیری موفقیت آمیز این روشها توصیه های زیر به معلمان گرامی ارائه میگردد »
فرصتهای مناسبی را برای فعالیتهای علمی و تجربه کردن در مقابل طرح مسئله و مواجه ساختن دانشآموزان ، موقعیتهای نا معین در اختیار دانشاموزان قرار دهید . زیرا آنها با عمل کردن تجربه کردن و فکر کردن درباره آنچه انجام دادهاند ، بهتر یاد میگیرند و شما باید زمینه این فعالیتها را در کلاس درس فراهم کنید .
شما در جریان یادهی – یادگیری نقش سازمان دهنده ، جهت دهنده راهنمائی کننده را بر عهده دارید شما تسهیل کننده یادگیری به سوی اهداف آموزشی هستید نه اینکه شما بگوئید و آنها بشنوند .
ارزشیابی تکوینی و مداوم از فرآیندهای یاددهی- یادگیری و پیشرفت یادگیری دانشآموزان در هر مرحله از روش فعال باید مورد توجه شما باشد و بهتر است لحظه به لحظه بر کیفیت یادگیری نظارت داشته باشید.
صحبت موفقیت تحصیلی دانشآموزان به طرح پرسشهای فزاینده ، چالش برانگیز ، تشویق و ترغیب آنها به فکر کردن ، درگیر دانشآموزان در بحث و مجادله فکری و پافشاری بر جستجوی راه حل بپردازید .
مقایسه اثر بخشی روش تدریس فعال و سنتی بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مقطع راهنمایی آموزش و پرورش شهرستان فریدن در سال تحصیلی 83-82 http://danayan.blogfa.com